Поетско-музичката промоција на „Шестарот на времето“, книга со целокупното поетско творештво на Никола Маџиров во издание на „Арс ламина“, барем за момент ја исполни празнината на неговото отсуство од културниот живот кај нас, но ја истакна и неговата релевантност на светската поетска сцена.

Поетската книга „Шестарот на времето“ на Никола Маџиров освен што ги обединува во една библиофилска целина трите негови поетски книги („Заклучени во градот“, „Некаде никаде“ и „Преместен камен“), ексклузивно содржи и десет нови песни, како и првата песна на Маџиров од 1989 година, со која, всушност, започнува неговото поетско патување во македонскиот јазик, во времето и просторот како отсечоци од кружницата на светот и на постоењето.

Издавачката куќа „Арс ламина“ во една книга обединува 35 години од твоето творештво, од првата до последната песна и три стихозбирки помеѓу. Какви чувства кај тебе предизвикува препрочитувањето на своите први песни, а со каква мотивација се напишани најновите песни?

– Напуштањето на веќе напишаното носи повеќе несигурност од она што допрва треба да биде напишано. Колку пати пред спиење се преиспитувате на сето она што сте го кажале или слушнале во текот на денот и за полесно да заспиете, ги преиначувате сите искажани или слушнати зборови онака како што би сакале тие да бидат? Фрлениот збор или камен еднакво можат да ранат. Ингеборг Бахман, по соочувањето со темните сенки на Втората светска војна, запишува: „Ако само имавме збор, ако имавме јазик, немаше да се искористи оружјето.“ Земјотресот ние го разбираме трагично, траорно, зашто не го разбираме јазикот на земјата која трага по внатрешна рамнотежа. Така е и со пишувањето и потрагата по внатрешниот спокој, сосем поинаков од оној што триумфално го објавува историјата, преку сите склучени повоени договори за линијарни поделби на териториите, кои честопати само ги чуваат воените рани отворени.

Објавувањето зборови организирани во стихови или прозни редови е како пуштање ранета птица да му се врати на небото. Чувствуваш радост дека ослободуваш нешто ранливо кон бескрајот и покрај сета свест за тагата на далечината, како мајка што го испраќа синот во наметната војна, допирајќи ја со дланката празнината на својата утроба. Кавафис, В.Х. Одн, Васко Попа, Елизабет Бишоп се само некои од поетите што постојано им се навраќале на своите стихови како дете што се враќа по својата загубена играчка или старец по загубената фотографија од албумот.

Со објавувањето на првата песна, запишана на внатрешната корица во една од тетратките по сметководство, сакав да се ослободам од залудната потрага по совршеност. Зборот „совршеност“ постои како пренослив вирус за почеток на сите војни и догми.

Непобитен факт е дека 20-ина познати личности од областа на културата избраа и прочитаа по една песна на поетско-музичката промоција на „Шестарот на времето“. Каква интонација имаат твоите песни прочитани од други читатели (мислам на тие 20-ина што ги читаа твоите песни)?

– Од почеток верував дека секој збор, освен слика, е и глас независен од своето значење. Секоја реченица или стих е архитектонски план за привремен дом. Свесен сум дека на неколкумина им пречеше моето присуство во домот на македонскиот јазик, а кога почнав да патувам, да напуштам сè што ги храни корењата на безбедноста, почна да им пречи отсуството.

Улогата на авторите и авторките е социјална, политичка, па и антрополошка, но далеку од примордијална. Природата се движи и без некој да ја опише. Светот не започнал од оние што запишуваат – запишувањето е само основа за поинаков почеток кога сè ќе се сруши. Макар што војните ни се враќаат уште пред да прогласиме мир. Сепак, светот е доволно голем да го вгнезди сечиј збор и копнеж, сечиј глас кој бара нов дом. Анри Мишо вели дека поезијата е ненадејно зголемување на светот! И треба да веруваме во ненадејноста на исчезнувањето на границите, повеќе отколку на политичкиот мамец за ловење вечности.

Поетите се лилјаци во темницата на секојдневието кои патуваат низ густината на светот, водејќи се од одбиеното ехо на сопствените гласови. Затоа поезијата ја сврзувам силно со музиката, со бојата на тишината и на гласот. Благодарен сум на сите пријатели кои отелотворија песна преку своето присуство и глас, благодарен сум и на сите кои не беа во можност да присуствуваат или читаат, а со кои исто се препознаваме надвор од ограничените рамки на физичката присутност. Ова беше заеднички обид да се преболи шестарот на времето забоден во нашите срца.

Постои ли муза што тебе ти ги „шепнува“ песните што ги создаваш?

– Будноста кога заспивам. Китките на мајка ми што цутат и по нејзината смрт. Далечината што ја нарекувам спокој и осаменоста што ја нарекувам разговор. Чистите дланки на раселените деца. Корењата на срушените домови. Бесшумното стареење на сегашноста. Дишењето на син ми кога светот сака да умре од неподнослива болка.

Внимателно избрани цитати од триесетина домашни и странски литературни критичари, кои пишуваат за твојата поезија, се сместени помеѓу кориците на книгата. Познавајќи ја твојата скромност, како ги прочита тие фасцинантни изблици на духовност предизвикани од твојата поезија?

– Баба ми велеше: „Фрли камен зад тебе, да го најдеш пред тебе.“ Не ја разбирав метафизичната стварност на нејзината изрека. Сепак, зборовите на авторите и авторките од кои сум учел да го чувствувам светот, стојат сега пред мене како преместени камења што ми ја исцртуваат патеката низ густата шума со скриени ѕверови и лековити билки. Како дете пишував по ѕидовите со карминот на мајка ми уште пред да го дознаам значењето на зборовите, а потоа ме учеа да ги читам знаците на опасност од сите остри агли и предмети во куќата.

Созревањето однадвор се сведува на знаење за опасностите, а поезијата ме научи да ги преобразам сите стандардизирани знаци за животна опасност во симболи на животна сила и плодна кревкост. Затоа овие зборови на поддршка ги сметам повеќе како меѓусебно препознавање среде преполни улици во непознат град, отколку како пофалба, зашто препознавањето под светлината на непознатото го намалува стравот, а фалбата само го засилува.

Од „Арс ламина“ велат дека со големата книга „те вратија дома“, а ти со твојата поезија го прошета целиот свет. Постои ли „татковина на поетот“, или можеби поточно е „татковина на зборот“?

– Враќањето е најтешкиот чин од напуштањето. Единствено успокојува мислата дека смртта е враќање, а не завршеток. Но, многу телесни враќања кај нас се самоцензурирани затоа што сѐ уште владее мислата дека враќањето од некаде е пораз или иницијациски чин на неуспехот. Оние што се враќаат од гурбет, живеат со спуштени ролетни првите денови. Или измислуваат болести, па одат неколку пати да ја проверат крвта, чекајќи да се отелотвори „вирусот“ што ги вратил дома. Војникот кога се враќа ја соблекува униформата пред прагот, оружје му се сеќавањата на невиноста. Постои силна поврзаност и ритуалност во враќањето во дворот на простодушноста. Притоа не мислам само на малопринцовскиот затворен круг на љубопитство кон непознатите светови, туку на внатрешното созревање и осознавање дека најнепознатото нешто е сопствената сенка или отсуството на клупите или на дрвјата врз кои си сонувал за недофатливиот свет.

Немав промоција на поетска книга од 2007 година – како да живеев во безбедното скривалиште на ненапишаното. Благодарение на „Арс ламина“ и Оливера Ќорвезироска се вратив назад во неизвесноста на напишаното. Од чувствување Вина на зборот, кон чувствување Татковина на зборот. Сакам да верувам дека дом е местото или времето каде што се враќаме подготвени за нови почетоци, а не новото место кое го населуваме со стари приказни.

Твојата поезија ја опишуваат како вонвременска и вонпросторна. Во каков свет е создадена?

– Во ранлив, несовршен, минлив свет. Затоа може без страв и со поинаква свест да се навраќаме кон секој книжевен запис. Војни почнуваат ако некој поинаку протолкува или препише канонско писмо. А книжевното дело оживува со секое ново отворање на кориците. Ги сакам книгите позајмени од библиотеките, како и коментарите испишани на маргините од некој претходен читател, па дури и некој несмасно напишан телефонски број или рецепт за да се спасат од заборавот, станувајќи така дел од просторното тело на книгата. Зарем не нѐ плаши канонската убавина на чистиот снег без ниту една стапка во него?

Голем дел од животот го поминуваш како поетски номад, престојувајќи на многубројни фестивали и книжевни резиденции. Каква симболика за тебе има зборот „дом“?

– И во мигот ви пишувам од близина на Женевското Езеро, опкружено со точноста на возовите и непредвидливоста на гласовите на птиците. Честопати во последно време насон ми се јавува куќата во која израснав, со розите насадени од мојата мртва мајка кои ѕиркаат низ излупената ограда кон неасфалтираната улица, куќата со сите пукнатини на ѕидовите во кои гуштерите го наоѓаат свежиот дом на сенките секое лето. Сите ние имаме повеќе домови, но сонуваме за едно Дома. Дали е тоа чувствена измама на спокојноста, дека ќе умреме таму каде што сме се родиле? Немам одговор на тоа и можеби затоа сè уште патувам и покрај уморот од непостојаноста.

На книжевните резиденции ги користам масите на кои некој друг пишувал, загорените тави во кои друг ја заборавал препржената храна, а сакаме да веруваме во посебноста на нашето писмо или на телесното освојување на просторот. Трагите на водата го воделе номадот до новиот дом, а мајка ми истураше чаши вода секогаш кога тргнував на пат. Поезијата започнала од песната на номадите, но јас трагам по тишината на номад застанат пред прагот на Дома, во кој сè уште нема никој умрено.

Покрај поетското творештво се занимаваш и со превод/препев. Колку поетската продуховеност е основа да препев за туѓа поезија?

– Препејувањето е поблагороден чин од пишувањето, затоа што вклучува глас кој не произлегува од нашето тело и време. Или, пак, е најубавото одложување на раѓањето на сопственото писмо. Преведувањето е чудесно отелотворување на сето она што сме сакале да го напишеме или да го избришеме. Преку преводот наоѓаме зборови-тела во кои нашите лични гласови стануваат мигранти кои го препознаваат својот дом на поинакво место. Препејувањето е заклучен копнеж по ненапишаното. Преведувањето е политички став на здружување против политиката на споделување на баналноста. Преведувам поезија за да не се чувствувам виновен за непреводливоста и посебноста на омразите околу нас. Преводот е огниште кое нè осветлува без да нè изгори, наспроти лузните од изгореници предизвикани од нашите сопствените зборови.

Пред неколку месеци се појави твојата прва сликовница со наслов „Рокчето“, напишана според приказна од струмичкиот крај, собрана од Иван Котев, а илустрирана од Анета Илиевска. Зошто ја избра приказната „Рокчето“ и какво е нејзиното значење?

– Сите приказни слушнати пред заспивање нè држат будни. Во еден есеј за автентичната приказна за „Рокчето“ пишував за таквата будност на преобразбата. Зборовите „си беше еднаш“ кога се повторуваат само нè уверуваат дека тоа време никогаш не завршило, а „зад седумте мориња и планини“ ни кажува дека сè е дофатливо, зашто оној што чита ја креира и преобликува сликата на далечините и ги прави блиски до сопствената стварност. Флексибилноста на оралните приказни го чисти стравот од минливоста, ја продлабочува вербата во преобразбата, без страв дека молците на времето ќе го подјадат текстот, зашто тој може да се расплетува и без присуство на креаторот.

Во книгата „Девојчето со златно срце“ на нашиот значаен фолклорист Иван Котев е објавена и приказната „Рокчето“ – историја за една поинаква генеза на светот, за еден нов Алеф во кој се состануваат сите лица на светот. „Вистината не може да навлезе во затворен ум. Ако сите места во универзумот се во Алеф, тогаш сите ѕвезди, сите светилки, сите извори на светлина се наоѓаат во него, исто така“, пишува Борхес во „Алеф“.

Воловскиот рог, во приказната запишана од Иван Котев, е изворот на нов живот, семето кое мора да умре за да го роди плодот на времето. Рогот е продолжение на менталната сила на животните, стрелка на животната сила која покажува кон небото. Благодарение на чудесните илустрации на Анета Илиевска, рогот на волот Сивчо се збогати со визуелна тајновитост.

Досега имаш објавено книги со поезија, хаику и сликовницата „Рокчето“. Каков став имаш кон прозата? Има ли желба да се појавиш со прозен запис?

– Прозата е секогаш предизвик – суштински зборови пред извик! Расказите за деца, фрагментите и есеите ми помагаат да се доближам до нејзината сенка, да исцртаме скица за заеднички дом или мапа за продолжено номадство. Бретон имаше речено дека не треба да се мешаат книгите кои се читаат на патување со оние што го поттикнуваат патувањето.

Идеален начин да се чувствуваш осамен во средината во која сме е да наоѓаш поетско во прозаичната стварност или, пак, да сакаш да ја запишеш приказната која сите сакаат да ја фрлат во органскиот отпад на заборавот. Би сакал да раскажувам секогаш поинаку и се надевам ќе се осмелам да напишам приказна која барем би се читала поинаку. Зашто, пред сè, сме читачи, макар и на ѕвездите, а потоа пишувачи, на своите испуштени шанси.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 237, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 29-30.6.2024)